فرش دستباف چيست؟
يكي از مهمترين تجهيزات و كالاها كه از گذشته تا كنون اهميت ويژه‌اي در زندگي انسان داشته است ، فرش و محصولات نساجي مي‌باشد ؛ زيرا استفاده از اين وسايل در ايجاد حس آسايش و آرامش انسان كمك شاياني مي‌كند. حال در اين بين يكي از بي‌نظيرترين و پرطرفدارترين انواع فرش ، فرش‌هاي دستباف هستند كه جزو محصولات كهن ايراني نيز به شمار مي‌روند. در اينجا سوالي كه ممكن است براي خريداران پيش بيايد اين است كه فرش دستباف چيست؟ دقت داشته باشيد كه كلمه فرش يك عبارت عربي است كه به معني گسترده مي‌باشد و به مواردي چون قالي و پلاس اطلاق مي‌شود. در نتيجه مي‌توان گفت منظور از فرش دستباف ، زيراندازي مي‌باشد كه به وسيله دست از تار و پود بافته شده است كه اين امر طبيعتا موجب ايجاد طرح‌هاي بسيار زيبا بر روي آن مي‌شود و طرفداران زيادي در سراسر دنيا دارد.
تاريخچه فرش دستباف
با توجه به تاريخچه كهني كه در توليد فرش و قالي دستباف ايراني وجود دارد در حال حاضر مي‌توان گفت محصول بافته شده به دست هنرمندان ايراني جزو بهترين و زيباترين نوع فرش در دنيا است كه اين امر از نظر كارشناسان بين‌المللي فرش تاييد شده است. اما با وجود آنكه در سال ۱۳۲۸ شمسي اولين فرش‌هاي گره‌دار به عنوان پوشش اسب و يا در چادر صحرانشينان مورد استفاده قرار گرفته است و سپس در توليد اين محصول پيشرفت‌هاي زيادي حاصل شده پژوهشگران اعتقاد دارند كه آغاز شكوفايي هنر فرشبافي در ايران به قرن ۱۶ و ۱۷ ميلادي بر مي‌گردد.
در سال‌هاي گذشته با پيشرفت تكنولوژي در بسياري از زمينه‌ها از جمله زمينه توليد فرش ، شاهد تغيير و تحولات بسيار عظيمي در توليد اين محصول بوديم ؛ به طوري كه در ابتداي توليد فرش به دست هنرمندان ايراني ، نقش‌هاي بسيار ساده و طرح‌هاي آساني روي اين محصولات نساجي پياده مي‌شد اما با گذشت زمان تحول شگرفي در توليد اين محصول به وجود آمد و اين امر موجب تنوع بي‌نظير در بازار فرش دستباف شد.
فرش‌هاي دستباف تاريخي
در ميان فرش‌هاي مهم دستباف در تاريخ ايران مي‌توان به فرش و قالي‌هاي ذيل اشاره كرد :
- قالي پازيريك : اين فرش قدمتي ۲۵۰۰ ساله دارد و در اندازه‌هاي ۲۱۰ در ۱۸۳ سانتيمتر و با حدود ۳۶۰۰ گره بافته شده است.
- فرش بهارستان : معروف به فرش بهار خسرو كه يك قالي بسيار عالي در زمان خسرو پرويز مي‌باشد.
- قالي دستباف عصر صفوي : يكي ديگر از زيباترين قالي‌هاي دستباف ايراني بوده كه خلاقيت و نبوغ هنرمندان در زمان حكومت صفويان را نشان مي‌دهد ، در اين دوره قاليبافان با استفاده از طرح‌هايي در حدود ۱۵۰۰ تخته فرش و قالي از خود به جا گذاشته اند.
- قالي ترنج منظره حيوانات : يكي ديگر از فرش‌هاي ايراني است كه با زمينه قرمز رنگ و طرح‌هاي زيبايي ، توليد شده از ابريشم مي‌باشد كه موجب محبوبيت بالاي آن شده است.
- قالي چلسي : يكي ديگر از فرش‌هاي زيباي جهان قالي چلسي است كه در مجموعه فرش‌هاي موزه ويكتوريا و آلبرت لندن نگهداري مي‌شود.
فرش دستباف كاشان
عليرغم آنچه در مورد هنر بافندگان ايراني ذكر شد لازم است بدانيد كه بافت فرش در بعضي از شهرهاي ايران با دقت و هنرنمايي بيشتري انجام مي‌شود كه اين امر موجب مشهوريت فرش در اين استان‌ها شده است. در اين بين قالي دستباف كاشان جزو قالي‌هاي بسيار محبوب و پرطرفدار در سطح ايران و جهان است كه در طرح‌ها و رنگ‌هاي بسيار متعدد و متنوعي به فروش مي‌رسد. علاوه بر اين ، كيفيت بي‌نظير فرش دستباف كاشان و زيبايي بي‌حد اين محصول موجب شده است از گذشته تا به امروز خريد و فروش اين نوع فرش توسط مشتريان رونق داشته باشد. طرح‌هاي بسيار ظريف و نفيسي كه بر روي قالي‌هاي دستباف توسط هنرمندان كاشاني پياده مي‌شود موجب اين محبوبيت شده است ، به‌گونه‌اي كه شهر كاشان در عهد صفويه يكي از فاخرترين و بهترين مراكز توليد فرش و قالي دستباف بوده است.
فرش دستباف تبريز
علاوه بر شهر كاشان يكي ديگر از شهرهاي مشهور ايران در زمينه توليد محصولات نساجي به خصوص فرش و قالي دستباف شهر تبريز است و از گذشته دور تاكنون اين شهر مهد توليد و توزيع انواع فرش دستباف در طرح‌ها و مدل‌هاي متنوع و گوناگون بوده است. با اين حال مي‌توان گفت امروزه يكي از مهمترين صنايع دستي اين شهر قالي بافي است كه شهرت جهاني دارد.
هنر فرش بافي در شهر تبريز مانند كاشان از دوره صفويه آغاز شد كه اين امر در اوايل كار به بخش‌هاي روستايي مرتبط بود و كم‌كم در كارگاه‌هاي بزرگ قالي بافي نيز جايي باز كرد. تبحر و تخصص بي‌نظيري كه هنرمندان تبريزي در توليد فرش‌هاي دستباف دارند موجب شده است كه ظريف‌ترين و خوش نقش و نگارترين فرش‌هاي ايران در اين شهر بافته شود. قالي بافي در شهر تبريز به صورت گره با قلاب و متقارن است كه در نوع خود بي‌نظير مي‌باشد ، با اين حال به طور حتم انتخاب محصول اين شهر جهت پهن كردن در منازل ايراني مي‌تواند بي‌نظير باشد.
مشخصات فرش دستباف
به دليل گسترش روز افزون انواع فرش دستباف در بازار ايران و جهان بايد در هنگام خريد اين محصول نكات متعددي را مورد توجه قرار دهيد. فرش دستبافت ايراني به طور كلي در ۳ قالب ترنج ، خشتي و افشان بافته شده كه نوع ترنج آن از همه پرطرفدارتر است. اين نوع فرش حاشيه‌اي پهن در اطراف دارد و طرح‌هاي بيضي و دايره در ميانه. همچنين دقت داشته باشيد كه تفاوت فرش‌هاي دستباف در برابر فرش‌هاي ماشيني بسيار زياد است به طوري كه فرش‌هاي دستباف از دور و نزديك جلوه بسيار زيبايي دارند و بسيار درخشنده هستند. تقارن رنگ يكي ديگر از شاخص‌هاي برجسته اين محصول مي‌باشد كه به زيبايي آن مي‌افزايد. از طرفي دقت داشته باشيد پرز اين فرش‌ها بايد درخشان و انعطاف‌پذير باشد به طوري كه اين نوع فرش تنها فرشي است كه با پا خوردن و شستشو زيبايي چند برابري مي‌گيرد.